A 554-13 Paribhāṣenduśekhara
Manuscript culture infobox
Filmed in: A 554/13
Title: Paribhāṣenduśekhara
Dimensions: 25 x 8.2 cm x 95 folios
Material: paper?
Condition:
Scripts: Devanagari
Languages: Sanskrit
Subjects: Vyākaraṇa
Date:
Acc No.: NAK 5/3727
Remarks:
Reel No. A 554-13
Inventory No. 49814
Title Paribhāṣenduśekharagadā
Remarks This text is also known as Paribhāṣenduśekharavivṛti, or simply as Gadā or Kāśikā, the latter of which referring to the home town (Kāśī, i. e. Benares) of Vaidyanātha Pāyaguṇḍe
Author Vaidyanātha Pāyaguṇḍe, pupil of Nāgojī (or Nāgeśa) Bhaṭṭa
Subject Vyākaraṇa
Language Sanskrit
Text Features The eldest commentary on Nāgojī Bhaṭṭa’s Paribhāṣenduśekhara, exposition of the rules of interpretation (paribhāṣā) of the Pāṇinian system of grammar.
Manuscript Details
Script Devanagari
Material paper
State incomplete
Size 25.0 x 8.2 cm
Binding Hole
Folios 95
Lines per Folio 5–8
Foliation figures in the top of the left-hand margin and in the bottom of the right-hand margin of the verso
Place of Deposit NAK
Accession No. 5/3727
Manuscript Features
The original foliation ends with fol. 23 and is continued by a second hand until fol. 75. The last 20 fols. are out of order. The text breaks off somewhere around paribhāṣā no. 75.
In the middle part of each fol. the mūla-text, i. e. the Paribhāṣenduśekhara, is written, mostly covering three lines. The commentary is written above and below the mūla-text, mostly covering 2 lines on each side. Frequently, the last line of the commentary is continued on the right-hand margin, sometimes even continuing upside-down in the upper margin.
On most fols. the abbreviation pa° ṭī° ga° for Paribhāṣenduśekharaṭīkā Gadā are written above the foliation in the upper left-hand margin of the verso. The word rāmaḥ often occurs in the lower right-hand margin of the verso.
The margins of fol. 1v have been coloured. On the back of fol. 1, some notes have been written, possibly by different hands in Devanagari characters. Amongst these, the probable owner of this MS has been noted down thus:
|| śrīkṣiraṃjīvīśāstriṇaḥ ||
Excerpts
Beginning
śrīgaṇeśāya namaḥ
- brahmādayo yasya na pāram āpnuvan gaṃgādbhutaṃ mastakadeśavāsinī
- vāmārddhadehāpi na caṃḍikāy(e) dhyāyāmi devaṃ sanakādivaṃdyam 1
- vaiyanāthaḥ (!) pāyaguṃḍo natvā nāgeśvaraṃ gurum
- vivṛtiṃ paribhāṣeṃduśekhare tanute gadām 2
pr⟪ārī⟫[[ari]](!)psitasya graṃthasya nirvighnaparisamāptyartham iṣṭadevatānatirūpaṃ maṃgalam ācaran śiṣyaśikṣāyai vyākhyātṛśrotṝṇām anuṣaṅgato maṃgalāya (ca) nibadhnāti natveti nirguṇamū[-]<ref>Continued after the following verse.</ref>
- || śrīḥ natvā sāmbaśivaṃ brahma nāgeśaḥ kurute sudhīḥ
- bālānāṃ sukhabodhāya paribhāṣeṃduśekharaṃ || 1 || śrīśivāya namaḥ ||
[-]rter natyasaṃbhavād āha sāṃbeti rūpakam idam bālānāṃ bhāṣyāditaḥ paribhāṣārthanirṇayāsamarthānāṃ paribhāṣā eveṃduḥ arthaprakāśakatvāt sa śekhareṃ (!) yasyeti graṃthapakṣe tatra tāsām eva vyākhyāya(!)tvena baṃdhatvān mastakadhṛtatvam āropyate yad vā saḥ śekharo (!) bhūṣaṇaṃ yasya yad vā tasya śekhara āśrayaḥ [[yad vā]] tāsāṃ prakāśako laṃkāras taṃ śivapakṣe tu paribhāṣā eveṃdur ityādi spaṣṭam eva 1 || śrīṣṭadevatāyai namaḥ || ❁ ||
(fol. 1v1–7)
Extracts
ekārthībhāva iti tathā cāvigrahatvena nityasa(m)āsatvalābhāt ṣaṣṭhīsamāse py aṃtodāttād uttarapadād ity asyā prāptyā na ṣaṣṭhy upapadasamāsayos tatra viśeṣa iti sa evāstv iti bhāvaḥ tad etad upapādayati tatra hīti tadopapadasamāsa iti upapadam iti sūtravihitasamāsasaṃjñā tatpuruṣasaṃjñā ca sthāsyatīty arthaḥ vipratiṣedhe param ity asya tu na pravṛttiḥ yugapad ubhayavihitasamāsatatpuruṣasaṃjñayoḥ pravṛttisaṃbhavenāsaṃ[-]<ref>Continued after the mūlatext.</ref>
-kṛta ekārthībhāva iti na tatra vākyam ity upapadam<ref>Cf. Pāṇ 2.2.19.</ref> iti sūtre bhāṣye spaṣṭam tatra hi ṣaṣṭhīsamāsād upapadasamāso vipratiṣedheneti vārttikaṃ | athavā vibhāṣā ṣaṣṭhīsamāso yadā na ṣaṣṭhīsamāsas tadopapadasamāsa iti tatpratyākhyānaṃ ca yady apy upada(!)samāsa<ref>Cf. Paribhāṣenduśekhara sub paribhāṣā 75.</ref>-
[-]bhavarūpavipratiṣedhābhāvāt anyādṛśavirodhasya tatpravṛttinimittatvena mānam iti tātparyam tatra nityatvānityatvajñānakṛtavirodhaḥ kaiyaṭenokta eveti vācyam bodhe bādhajñānasyāpratibaṃdhakatvāt evaṃ ca ṣaṣṭhīsamāso pi nitya evaitadviṣaye phalitaḥ tadbodhitābhāvāṃśasyaitad virodhenaitadviṣaye tyāgāt nityaṃ krīḍetyādiviṣaye tasya kḷptabādhatvāt iti bhāvaḥ || pāṇinikātyāyanapataṃjalibhyo nāgojibhaṭṭāya ca namaḥ ||
(exp. 90 bottom 1–8)
End
-pi suyojam evaṃ ca prā(cu)rasapāṣe yuktka eva yojanā tu ittham bhiṃdhīty atra dhadhir na syāt tatra hetugarbhaviśeṣaṇam āha (ya)..ratvāttātaṅābādhita iti yataḥ pakṣāṃtare mittād ityādāv ityādilakṣyayo sājātyevaikyāt ata eva punaḥ prasaṃga iti nyāyasaṃcāreṇa siddhāṃtoktisaṃgatir i⟪ti⟫tīti bodhyam || || || || || || ||
(exp. 97 bottom 1–3)
Microfilm Details
Reel No. A 554/13
Date of Filming 08-05-1973
Exposures 99
Used Copy Berlin
Type of Film negative
Remarks Exposures 89–90 show the same folios.
Catalogued by OH
Date 16-08-2006
Bibliography
- The Paribhāṣenduśekhara of Nāgojībhaṭṭa. Ed. crit. with the commentary Tattvādarśa : of V. S. Abhyankar by K. V. Abhyankar. Pt. 1. Bhandarkar Oriental Research : Institute, Poona 1962.
<references/>