A 554-16 Paribhāṣenduśekhara
Manuscript culture infobox
Filmed in: A 554/16
Title: Paribhāṣenduśekhara
Dimensions: 30 x 12 cm x 35 folios
Material: paper?
Condition:
Scripts: Devanagari
Languages: Sanskrit
Subjects: Vyākaraṇa
Date:
Acc No.: NAK 5/6968
Remarks:
Reel No. A 554-16
Inventory No. 49810
Title Paribhāṣenduśekharagadā
Remarks This text is also known as Paribhāṣenduśekharavivṛti, or simply as Gadā or Kāśikā, the latter of which referring to the home town (Kāśī, i. e. Benares) of Vaidyanātha Pāyaguṇḍe
Author Vaidyanātha Pāyaguṇḍe, pupil of Nāgojī (or Nāgeśa) Bhaṭṭa
Subject Vyākaraṇa
Language Sanskrit
Text Features The eldest commentary on Nāgojī Bhaṭṭa’s Paribhāṣenduśekhara, exposition of the rules of interpretation (paribhāṣā) of the Pāṇinian system of grammar.
Manuscript Details
Script Devanagari
Material paper
State incomplete
Size 30.0 x 12.0 cm
Binding Hole
Folios 35
Lines per Folio 8-15
Foliation figures in the top of the left-hand margin and in the bottom of the right-hand margin of the verso
Place of Deposit NAK
Accession No. 5/6968
Manuscript Features
In the middle part of each folio the mūla-text, i. e. the Paribhāṣenduśekhara, is written. The commentary is written above and below the mūla-text.
On most folios the abbreviation pa° bhā° ṭī° ga° for Paribhāṣenduśekharaṭīkāgadā are written above the foliation in the upper left-hand margin of the verso. The word rāmaḥ often occurs in the lower right-hand margin of the verso.
The text breaks off amidst the commentary ad paribhāṣā no. 34.
Excerpts
Beginning
śrīgaṇeśāya namaḥ
- brahmādayo yasya na pāram āpnuvan gaṃgādbhutaṃ mastakadeśavāsinī
- vāmārddhadehāpi na caṃḍikāyaṃ (!) dhyāyāmi devaṃ sanakādivaṃdyaṃ 1
- vaidyanāthaḥ pāyaguṃḍo natvā nāgeśvaraṃ guruṃ
- vivṛttiṃ (!) paribhāṣeṃduśekhare tanute gadāṃ 2
prārīpsitasya graṃthasya nirvighnaparisamāptyartham iṣṭadevatānatirūpaṃ maṃgalam ācaran śiṣyaśikṣāyai vyākhyātṛśrotṝṇām anusaṅgato maṃgalāya ca nibadhnāti natveti nirguṇamūrtter natyasaṃbhavād āha sāṃbeti rūpakam idaṃ bālānām bhāṣyāditaḥ<ref>Continued after the following verse and invocations.</ref>
śrīḥgaṇeśāya namaḥ
- natvā sāṃbaśivaṃ brahma nāgeśaḥ kurute sudhīḥ
- bālānāṃ sukhabodhāya paribhāṣeṃduśekharaṃ 1
śrīhanumate namaḥ śrīvaidyanāthāya nama (!) śrīgaṇeśāya namaḥ śrīgaṃgāyai namaḥ śrīmaṅgalamūrttaye namaḥ || ❖ ||
paribhāṣārthanirṇayāsamarthānāṃ paribhāṣā eveṃduḥ arthaprakāśakatvāt sa śekhare yasyeti graṃthapakṣe tatra tāsām eva vyākhyāya(!)tvena vaṃdyatvān (!) mastakadhṛtatvam āropyate yad vā saḥ śekharo bhūṣaṇaṃ yasya ya⟪..⟫d vā tasya śekhara āśrayaḥ yad vā tāsāṃ prakāśako ʼlaṃkāras taṃ śivapakṣe tu paribhāṣā eveṃdur ityādi spaṣṭam eva śrīmaddaśarathakulodbhavarāmacandrāya namaḥ śrīrāmakṛṣṇāya namaḥ śrīgurūbhyo (!) namaḥ śrīsarasvatyai namaḥ cha cha cha cha cha
(fol. 1v1–8)
End
sarvaśabdaṃ saphalayann uktam eva prati[-]<ref>Continued after the mūla-text below.</ref>
dvaṃdvaś ca prāṇīty<ref>Cf. Pāṇ 2.4.2.</ref>ādiprakaraṇāviṣayaḥ sarvo dvaṃdva ity arthaḥ | cārthe dvaṃdva<ref>Pāṇ 2.2.29.</ref> iti sūtreṇa samāhāretaretarayogayor aviśeṣeṇa dvaṃdvavidhānān nyāyasiddheyam | tiṣyapunarvasvor<ref>Cf. Pāṇ 1.2.63.</ref> iti sūtrasthaṃ bahuvacanagrahaṇam asyā jñāpakam | tad dhīdaṃ tiṣyapunarvasu ity atra tad vyāvṛtyartham | na caivam apy atra jātir aprāṇinām<ref>Pāṇ 2.4.6.</ref> iti nityaikavadbhāvena bahuvacanābhāvād idaṃ sūtraṃ vyartham iti vācyam | tadvaikalpikatvasyāpy anena jñāpanāt | na caite prāṇina iti vācyam<ref>Cf. sub paribhāṣā 34 of the edition.</ref> ||
[-]pādayituṃ śaṃkate | na caivam iti | tena cārthe dvaṃdva ity asya vaikalpikatvabodhane pīty arthaḥ | atra | tiṣyeti lakṣye | etenāprāṇinaḥ aprāṇijātivācinā samāhāra eveti niyamāṃgīkārāt | evaṃ ca bahuvacanagrahaṇasya sārthako pi sūtram eva vyarthaṃ bhavatīti bhāvaḥ | ata evāha | idam iti | tiṣyapunar itīty arthaḥ | tad vaiketi | jātir aprāṇinām iti vaikety arthaḥ | atra lakṣye iti śeṣaḥ | yāvat | vināʼnupapattis tāvan mātrasya jñāpyatvāt | tena jātīty asya na vaiyyarthyaṃ | yad vā | jātiprādhānye eva sa niyamaḥ | vyaktiprādhānye tūbhayam ity evaṃ phalitavaikety arthaḥ | evaṃ ca na trayāṇāṃ madhye kasyāpi vaiyarthyam | api nācārtha ity asya tena tatvasya saṃgrahaḥ | anena | tiṣyeti sūtreṇa | ete | tiṣyādayaḥ | tathā ca tayoḥ sārthakye pi tadaviṣayatvān nātra tadvaikalpikatvajñāpanam iti bhāvaḥ || cha ||
(fol. 35v6–14)
Microfilm Details
Reel No. A 554/16
Date of Filming 08-05-1973
Exposures 40
Used Copy Berlin
Type of Film negative
Remarks Fols. 19v–20r and 31v–32r have been microfilmed twice.
Catalogued by OH
Date 18-08-2006
Bibliography
- The Paribhāṣenduśekhara of Nāgojībhaṭṭa. Ed. crit. with the commentary Tattvādarśa : of V. S. Abhyankar by K. V. Abhyankar. Pt. 1. Bhandarkar Oriental Research : Institute, Poona 1962.
<references/>